ارتودنسی روشی درمانی برای مرتب کردن دندانهایی است که به صورت نامرتب و نازیبا رشد کرده اند. به زبان ساده این عمل با حرکت دادن دندان ها انجام می پذیرد. هدف از این کار، مرتب کردن دندانهای فک بالا یا فک پایین و یا هر دو فک است. ارتودنسی بجز علم تشخیص و درمان دندان های نامرتب، علم تشخیص و تا حد ممکن رفع ناهماهنگی استخوان فک نیز می باشد. در گذشته اکثریت استفاده کنندگان از روش ارتودنسی نوجوانان و جوانان بودند. اما امروزه ۳۰ درصد از بیماران افراد بزرگسال هستند. طبق تعریف رسمی آکادمی ارتودنتیست های آمریکا (AAO) ارتودنسی زیرشاخه ای از دندان پزشکی است که وظیفه ی پیشگیری، تشخیص و درمان بی نظمی های مربوط به دندان و صورت را بر عهده دارد.
یک ارتودنسی استاندارد باید دو هدف زیر را دنبال کند:
- دندانها پس از مرتب شدن به خوبی روی یکدیگر قرار گیرند تا جویدن به شکل صحیح انجام شود.
- طول دوره درمان به آهستگی و با حداقل آسیب طی شود تا از تغییر موقعیت جدید دندانها و یا صدمه دیدن دندانها جلوگیری شود.
تمیز نگه داشتن دندان هایی که در جای استاندارد خود نیستند، کاری دشوار است. شخصی که دندان های نامرتبی دارد در معرض خطر ابتلا به پوسیدگی دندان و بیماری های پریودنتال قرار دارد. این موضوع به دندان هایی که مسئولیت جویدن غذا بر عهده آنهاست فشار بیشتری وارد می کند و در پی آن در طولانی مدت عوارض مختلفی برای آنها پیش می آید. مشکلات لثه ای، پوسیدگی دندانها، مشکلات TMJ، سردرد، احساس درد درگردن، شانه و پشت از جمله عوارضی هستند که ممکن است برای شخص دارای دندان های نامرتب به وجود آیند.
البته آسیب به زیبایی ظاهری شخص از دیگر عوارض مهم دندان های کج و نامرتب می باشد.
از مزایای ارتودنسی:
- دندانهایی با طول عمر بالاتر
- ظاهری زیباتر
- سلامت دهان
چه زمانی نیاز به ارتودنسی می باشد؟
این موضوع را دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی (که به نام ارتودنتیست شناخته می شود) می تواند تعیین کند. با کمک چند مولفه که از آن جمله بررسی تاریخچه کامل پزشکی و دندانپزشکی، معاینه بالینی شخص، تصویر برداری اختصاصی از دندان ها می باشند، ارتودنتیست تعیین می کند که آیا ارتودنسی نیاز است یا خیر.
مواردی که به انتخاب درمان ارتودنسی می انجامد:
• Overbite اگر دندانهای بالایی هم
پوشانی عمودی زیادی بر روی دندانهای پایینی داشته باشند. به بیان ساده تر زمانی که
دندان های فک بالایی جلوتر از دندان های فک پایینی قرار داشته باشند. این مدل را
دندان گرازی و یا پیش دندانی هم می گویند.
• Underbite اگر دندان های پایینی خیلی جلوتر از دندان های
بالایی قرار گیرند و ردیف بالا بیش از حد عقب باشد. این مدل به ، به ظاهر “بولداگ”
و یا پس دندانی نیز معروف می باشد.
• Crossbite اگر هنگام جویدن، دندانهای بالا از نظر عرضی به
شکل اشتباه روی دندانهای پایین قرار گیرند.
• Open bite که همان باز بودن بین دو فک در ناحیه جلو عقب
یا کناره ها دقیقا زمانی که دندان های فک بالا و پایین روی هم قرار گرفته باشند
است.
• Misplaced midline معروف به خط میانی نابجا می
باشد. به بیان ساده تر هنگامی که خط میانی دندان های بالایی با خط میانی دندان های
پایینی در یک راستا قرار نمی گیرد.
• Spacing فاصله و
فضاهای بین دندان ها که ممکن است به دلیل رشد غیر استاندارد یا رشد نکردن یک دندان
و یا حتی بر اثر از دست دادن یک دندان به وجود بیاید.
• Crowding یا ازدحام
دندان زمانی رخ می دهد که تعدادی بیشتر از تعداد استاندارد در یک ردیف دندانی، در
کنار هم قرار گیرند. این وضعیت منجر به روی هم افتادن دندانها می شود. به این مدل
شلوغی دندان ها هم گفته می شود.
بهترین سن برای اردتودنسی
با اینکه دوران کودکی
بهترین زمان برای ارتودنسی است، اما در بزرگسالان هم انجام ارتودنسی امکان پذیر
است.
البته در کودکان باید تا رشد کافی و تعداد مناسبی از دندان ها صبر و بعد شروع به انجام
ارتودنسی کرد. سازمان دندانپزشکان آمریکا بهترین زمان برای معاینات دندان پزشکی را
سن 7 سالگی و بهترین زمان برای آغاز ارتودنسی را بین 8 تا 9 سالگی می دانند.
ارتودنسی در بزرگسالان
اگر در سنین بالا تصمیم به انجام ارتودنسی گرفته اید، باید به این نکته توجه داشته باشید که به دلیل به پایان رسیدن رشد فک و دندان ها، انجام هر کاری در این سن میسر نیست. البته در صورتی که با هدف ردیف کردن دندان ها عمل ارتودنسی انجام گیرد، قابل انجام بوده آن هم به شرط سالم بودن لثه ها. در واقع عمل ارتودنسی در بزرگسالان در هر سنی امکان آغاز درمان را دارد با این تفاوت که گزینه های انتخابی برای درمان محدودتر خواهند بود.
انواع ارتودنسی
دو نوع عمده ی درمان ارتودنسی، روش سیم کشی متحرک و سیم کشی دائمی می باشد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت:
- سیم کشی متحرک
زمانی که نیاز به جابجایی زیادی در دندان ها نباشد از این روش استفاده می شود. در این روش، سیم هایی نازک که تعدادی فنر در کنار آنها قرار دارد، با وارد آوردن فشار ملایمی به دندان، باعث حرکت آنها می شود.
- سیم کشی دائم
اما برخی اوقات به جابجایی بیشتری برای مرتب و ردیف شدن دندان ها نیاز است که با سیم کشی متحرک انجام پذیر نیست. در این موارد باید از سیم کشی دائم استفاده نمود. این نوع سیم کشی تشکیل شده از قلاب ها، یک سیم دارای انعطاف و نوارهایی برای گرفتن دندان ها. در این روش برعکس نوع متحرک، شخص به تنهایی قادر به خارج ساختن سیم کشی از دهان خود نخواهد بود. به همین دلیل نام دائم روی این روش گذاشته شده است.
طول دوره درمان با ارتودنسی
طول درمان ارتباط مستقیم با شدت نامرتب بودن و مشکل دندان ها دارد. این زمان می تواند بین یک بازه ی زمانی چند ماهه تا یک دوره ی درمانی دو سال و نیمه متغییر باشد. در یک حالت متوسط معمولاً سیم کشی دائم چیزی حدود یک سال و نیم به طول می انجامد.
تغذیه در دوران ارتودنسی
امکان خراب شدن براکت (قلاب) و شکستگی آن با مصرف غذاهای نامناسب وجود دارد. بهتر است از غذاهای نرم استفاده. تفاوتی میان غذای مصرفی برای انواع مختلف ارتودنسی وجود ندارد. بلکه در هر شرایط درمانی باید از خوردن غذاهای سفت و غذاهایی که نیاز به جویدن زیاد دارند، بپرهیزید. همچنین از خوردن آدامس و شکلات های کشی نیز خودداری کنید. چون به دستگاه ارتودنسی و براکت ها می چسبند. خوردنی هایی مانند سیب و هویج و … اصلا مناسب دوره درمان ارتودنسی نمی باشند. این غذاها باعث وارد آمدن آسیب به دستگاه ارتودنسی می شوند.
بهتر است غذای خود را با تقسیم به لقمه های کوچک میل کرده و سعی نمایید تمیز کردن ارتودنسی پس از صرف غذا را هرگز فراموش نکنید.
نوشابه، و نوشیدنی های گازدار، آب میوه و نوشیدنی های دارای قند و اسید باعث پوسیدگی دندان و همچنین تغییر رنگ براکت های ارتودنسی می شوند. بهتر است از نی برای نوشین این نوشیدنی ها استفاده شود. البته بهترین نوشیدنی ها برای مصرف، آب و شیر هستند.
ارتودنسی ممکن است خطر پوسیدگی دندان ها را بالا ببرد. به همین دلیل تا زمانی که شخص بهداشت روزانه ی دهان و دندان خود را در حد استاندارد رعایت نکند نمی توان درمان را آغاز کرد.